Serbest bölgelerin artan kapasitesi yanı sıra Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası küresel ticarette güzergah değişikliği ihtiyacı ihracatta antrepo ve serbest bölge payını artırdı. Türkiye İhracatçılar Meclisi’ne (TİM) kayıtlı ihracatın yüzde 3,4 azaldığı Ocak-Ağustos 2023 döneminde; ‘ihracatçı birlikleri kaydından muaf ihracat ile antrepo ve serbest bölgeler farkı’ yüzde 26,4 arttı. 10 yıl önce genel ihracatta bu kategorinin payı yüzde 4 seviyesindeyken 2022 sonunda yüzde 10,9’a, bu yılın ağustos ayı itibarıyla yüzde 14,2’ye kadar çıktı.
8 ayda 21,5 milyar dolara ulaştı
EKONOMİ’nin dış ticaret verilerinden derlediği bilgiye göre, ağustosta ihracat geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,6 artarak 21,6 milyar dolar olurken; ocak-ağustos döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 0,4 gerileyerek 164,9 milyar dolara indi. İhracat pazarlarında yaşanan talepsizliğe, artan maliyetler nedeniyle fiyatta rekabetçilikten uzaklaşılmasının da eklenmesiyle TİM’e kayıtlı ihracat yılın 8 ayında yüzde 3,4 gerileyerek 143,8 milyar dolara inerken, antrepolardan yapılan ihracat ile serbest bölgelere yapılan ihracatın toplamı bu dönemde yüzde 26,4 artarak 21,5 milyar dolara yükseldi. Geçen yılın 8 ayında antrepo ve serbest bölgelerin ihracattaki payı yüzde 10,1 iken, bu yılın 8 ayında bu oran yüzde 12,8’e çıktı. Aylık bazda bakıldığında ise Ağustos 2023, aynı zamanda antrepo ve serbest bölge ihracatının en yüksek paya ulaştığı ay olarak dikkat çekiyor. Verilere göre, ağustos ayında ihracat 21,6 milyar dolar olarak gerçekleşirken, antrepo ve serbest bölge toplamı 3 milyar doları aştı, genel ihracattan aldığı pay da yüzde 14,2’ye yükseldi.
Serbest bölgelere yoğun talep
Peki serbest bölgeye ihracat ile antrepodan ihracatın artışındaki nedenler neler? Türkiye’deki serbest bölge ve antrepo büyüklüğüne ilişkin Ticaret Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre, Türkiye genelindeki antrepo sayısı Temmuz 2023 itibarıyla 1298’e ulaştı. Bu sayı 2022’de 1253, 2021’de 1204, 2020 yılında ise 1232 idi. Serbest bölgelerde ticaret hacmine bakıldığında ise 2021’deki 24,6 milyar dolar seviyesinden yüzde 33,3 artarak 2022’de 32,8’e çıktı. 2021’de 85 bin 248 kişinin çalıştığı serbest bölgelerde 2022 sonu itibarıyla istihdam yüzde 7 artarak 91 bin 303’e çıktı. Yanı sıra serbest bölgelerde 2020’de 2 bin 739 olan faaliyet ruhsatı sayısı, 2021’de 2 bin 802’ye, 2022’de de 2 bin 928’e çıktı. Bu veriler ışığında serbest bölgelerin ticaret hacminin her geçen yıl arttığı görülüyor. Öyle ki serbest bölgede yer almak isteyen ama yer bulamayan iş dünyası bir süredir bu konuda taleplerini ekonomi bürokrasisine iletiyordu. Ticaret Bakanı Ömer Bolat da geçen ay Türkiye’de 19 olan serbest bölge sayısının artırılacağını, 5 yeni serbest bölgenin de yakın dönemde hizmete gireceğini söylemişti.
DİR’de zaman kazanmak için de gönderiyorlar
EKONOMİ’nin dış ticaret uzmanlarından edindiği bilgiye göre, serbest bölgelerde artan kapasite bu bölgelere yapılan ihracatın artmasını sağladı. Yanı sıra Dahilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında tanınan sürede ürününü ihraç etmek zorunda olan firmalar, zaman kazanmak adına da önce serbest bölgeye ürünü ihraç ediyor, böylece 3 ay daha vakit kazanmış oluyor. Bu yönteme başvuranların sayısının da fazla olduğunu söyleyen uzmanlar, aynı zamanda Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası yeni ticaret rotalarının ortaya çıkması nedeniyle antrepolardan yapılan ihracatın arttığına işaret ediyor. Zira Türkiye’de ofisi olan yabancı firmaların da aralarında bulunduğu birçok firma malını önce antrepoya gönderiyor, oradan da bir başka ülkeye çıkışı yapılıyor.
Savaş sonrası trafik arttı
Son 10 yıllık ihracat verilerine bakıldığında serbest bölgelere yapılan ihracat ile antrepodan yapılan ihracattaki artış hızı daha iyi görülüyor. 2013 yılında 151,7 milyar dolarlık ihracata imza atılırken, bunun yüzde 4,1’ini antrepo ve bölgeler kategorisinden geldi. Bu oran yıllar içinde inişli çıkışlı bir yol izlerken, 2020 yılında keskin bir çıkış yaparak hızlı bir yükselişle çıkarken, devam eden yıllarda da yükselişini sürdürdü. Rusya Ukrayna savaşının başladığı yıla denk gelen 2021’de ihracatta antrepo ve serbest bölgeler farkı 18,8 milyar dolar olurken genel ihracattan aldığı pay yüzde 8,4; 2022 yılında ise bu sınıfa giren ihracatın tutarı 27,6 milyar dolarken, genel ihracattan aldığı pay yüzde 10,9 oldu.
